Lập trình hướng đối tượng (OOP) trong Python

OOP là gì?

Lập trình hướng đối tượng (Object-Oriented Programming - OOP) là một phương pháp lập trình dựa trên khái niệm "đối tượng" (objects). Đối tượng có thể chứa:

Dữ liệu/Thuộc tính (properties/attributes)
Phương thức/Hành động (methods)

OOP giúp tổ chức code theo cách gần gũi với thế giới thực, làm cho chương trình dễ hiểu, dễ bảo trì và tái sử dụng hơn.

Tại sao nên học OOP?

1. Tổ chức code tốt hơn

OOP giúp bạn nhóm dữ liệu và chức năng liên quan lại với nhau, làm cho code dễ quản lý hơn.

2. Tái sử dụng code

Bạn có thể tạo ra các class (lớp) và sử dụng lại chúng nhiều lần mà không cần viết lại code.

3. Dễ bảo trì

Khi cần thay đổi, bạn chỉ cần sửa ở một nơi thay vì nhiều nơi trong chương trình.

4. Mô hình hóa thế giới thực

OOP giúp bạn lập trình theo cách gần với cách ta nhìn nhận thế giới thực.

Ví dụ minh họa

Hãy tưởng tượng bạn đang làm game về xe hơi:

Cách lập trình thông thường (Procedural):

# Xe 1
car1_name = "Toyota"
car1_color = "Red"
car1_speed = 0
 
# Xe 2
car2_name = "Honda"
car2_color = "Blue"
car2_speed = 0
 
def accelerate_car1(acceleration):
    global car1_speed
    car1_speed += acceleration
 
def accelerate_car2(acceleration):
    global car2_speed
    car2_speed += acceleration

Cách lập trình hướng đối tượng (OOP):

class Car:
    def __init__(self, name, color):
        self.name = name
        self.color = color
        self.speed = 0
 
    def accelerate(self, acceleration):
        self.speed += acceleration
 
    def display_info(self):
        print(f"{self.name} màu {self.color} đang chạy {self.speed} km/h")
 
# Tạo các đối tượng xe
car1 = Car("Toyota", "Red")
car2 = Car("Honda", "Blue")
 
# Sử dụng
car1.accelerate(50)
car2.accelerate(60)
 
car1.display_info()  # Toyota màu Red đang chạy 50 km/h
car2.display_info()  # Honda màu Blue đang chạy 60 km/h

Ưu điểm của OOP:

Code ngắn gọn và rõ ràng hơn
Dễ tạo nhiều đối tượng mà không cần viết lại code
Dễ thêm tính năng mới cho các đối tượng

4 trụ cột của OOP

OOP được xây dựng trên 4 nguyên lý cơ bản:

1. Đóng gói (Encapsulation)

Gom dữ liệu và phương thức liên quan vào một đơn vị (class)
Che giấu chi tiết bên trong, chỉ hiển thị những gì cần thiết
Ví dụ: Bạn chỉ cần biết cách lái xe, không cần biết động cơ hoạt động như thế nào

2. Kế thừa (Inheritance)

Tạo class mới dựa trên class đã có
Class con thừa hưởng thuộc tính và phương thức từ class cha
Ví dụ: Truck kế thừa từ Car, có thêm thuộc tính cargo_capacity

3. Đa hình (Polymorphism)

Cùng một hành động nhưng thể hiện khác nhau ở các đối tượng khác nhau
Ví dụ: Motorcycle.accelerate() và Truck.accelerate() hoạt động khác nhau

4. Trừu tượng hóa (Abstraction)

Ẩn đi những chi tiết phức tạp, chỉ hiển thị những gì quan trọng
Tập trung vào "cái gì" thay vì "như thế nào"
Ví dụ: Người dùng chỉ cần gọi car.start_engine(), không cần biết bên trong làm gì

Thuật ngữ cơ bản trong OOP

Thuật ngữ	Tiếng Việt	Giải thích
Class	Lớp	Bản thiết kế/khuôn mẫu để tạo object
Object	Đối tượng	Thực thể cụ thể được tạo từ class
Attribute	Thuộc tính	Dữ liệu của object (biến)
Method	Phương thức	Hàm của object (hành động)
Instance	Thể hiện	Một object cụ thể của class
Constructor	Hàm khởi tạo	Hàm đặc biệt để khởi tạo object

Ví dụ thực tế

# Class = Bản thiết kế
class Person:
    def __init__(self, name, age):
        self.name = name      # Attribute (thuộc tính)
        self.age = age        # Attribute (thuộc tính)
 
    def greet(self):          # Method (phương thức)
        print(f"Xin chào, tôi là {self.name}, {self.age} tuổi")
 
# Object = Thực thể cụ thể
person1 = Person("An", 20)    # Instance 1
person2 = Person("Bình", 25)   # Instance 2
 
# Sử dụng
person1.greet()  # Xin chào, tôi là An, 20 tuổi
person2.greet()  # Xin chào, tôi là Bình, 25 tuổi

So sánh Class và Object

	Class	Object
Khái niệm	Bản thiết kế/Khuôn mẫu	Sản phẩm cụ thể
Ví dụ	Bản vẽ thiết kế nhà	Ngôi nhà thực tế
Ví dụ code	`class Car:`	`car1 = Car()`
Số lượng	Định nghĩa một lần	Tạo được nhiều object

Khi nào nên dùng OOP?

✅ Nên dùng OOP khi:

Chương trình lớn, phức tạp
Có nhiều đối tượng cùng loại
Cần tái sử dụng code nhiều lần
Làm việc nhóm, nhiều người cùng code
Xây dựng thư viện, framework

⚠️ Không nhất thiết dùng OOP khi:

Script đơn giản, ngắn
Chỉ chạy một lần
Xử lý dữ liệu đơn giản

Tổng kết

Lập trình hướng đối tượng là một kỹ năng quan trọng trong Python. Trong các bài tiếp theo, chúng ta sẽ tìm hiểu chi tiết về:

Classes và Objects - Cách tạo và sử dụng class
Constructor và Methods - Khởi tạo object và định nghĩa phương thức
Inheritance - Kế thừa từ class khác
Encapsulation - Đóng gói và bảo vệ dữ liệu
Polymorphism - Đa hình trong Python
Special Methods - Các phương thức đặc biệt

Hãy bắt đầu với bài đầu tiên về Classes và Objects!

Dự án nâng cao Classes và Objects